Radio Kraków
  • A
  • A
  • A
share

Pod Lupą: fascynujący świat kamieni szlachetnych i ozdobnych

Zachwycają różnobarwnością, kształtami, a także zastosowaniem nie tylko w biżuterii czy wyrobach zdobniczych, ale także wg dawnych wierzeń i tradycji do celów leczniczych czy jako materiał do produkcji barwników używanych w kosmetyce czy malarstwie. I choć nie wszyscy mogą poszczycić się pierścionkiem z brylantowym oczkiem, turkusowym naszyjnikiem czy choćby najmniejszym szmaragdem, to z chęcią odwiedzamy giełdy minerałów i z podziwem patrzymy na cuda natury. W świat kamieni zabiera nas w tym tygodniu dr Ewa Koszowska z Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego i Marzena Florkowska. Słuchajcie od poniedziałku do piątku o 11:40.

Korale z lapis lazuli, którego głównym składnikiem jest lazuryt Na3Ca(Al3Si3O12)S. Badachszan, Afganistan. (kolekcja Ewy Koszowskiej), fot. S. Florjan

Posłuchaj o diamencie Posłuchaj o lazurycie
Fascynujący świat kamieni szlachetnych i ozdobnych
Posłuchaj o turkusie
Posłuchaj o malachicie Posłuchaj o szmaragdzie

SZMARAGD

Ten piękny kamień szlachetny o barwie zielonej jest odmianą berylu a jego barwa pochodzi od niewielkich domieszek głównie Cr rzadziej V. Prawdopodobnie największym wyrobem wykonanym z jednego kryształu szmaragdu jest ciemnozielona rzeźbiona waza o wysokości 12 cm, która znajduje się w Wiedniu. Natomiast najpiękniejszym klejnotem wykonanym ze złota i szmaragdów – Korona Andów. W starożytności szmaragdy były wydobywane na egipskiej Pustyni wschodniej (kopalnie Kleopatry), w dolinie rzeki Habachtal (Austria) i Indiach. Najpiękniejsze i najcenniejsze szmaragdy wydobywano i wydobywa się w Kolumbii. Jeśli mają wielkość powyżej 2 karatów mogą osiągać ceny wyższe niż diamenty.

Szmaragdom przypisywano właściwości lecznicze – miał chronić przed truciznami i jadowitymi ukąszeniami a przede wszystkim działać leczniczo i kojąco na oczy. Cesarz Neron właśnie przez szmaragd miał patrzeć na płonący Rzym, a szlifierze pracujący przy diamentach regenerują oczy szlifując szmaragdy.

 

Szmaragd – zielona odmiana berylu Be3Al2(Si6O18). Ural, Rosja. Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, Dział Geologiczny, fot. S. Florjan

 

 

 

(Marzena Florkowska/ew)

 

MALACHIT

Intensywna zieleń i słoje przypominające drzewo – takie skojarzenia budzi często malachit, a jego nazwa łączona jest z kolorem liści malwy. Choć najstarsze wyroby z tego kamienia pochodzą sprzed 9000 lat a w niektórych starożytnych cywilizacjach gemmy malachitowe miały zapewniać zdrowie, starożytni Egipcjanie uważali go za „niedorozwinięty" turkus. Malachit był szeroko stosowany w architekturze. Po okryciu złóż uralskich zakochali się w nim głównie Rosjanie. Wykorzystywany był jako okładzina ścian czy kolumn  np. sala malachitowa w Ermitażu w Petersburgu.  

Słoń z malachitu Cu2CO3(OH)2. Katanga, Demokratyczna Republika Konga. Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, Dział Geologiczny, fot. S. Florjan

Powstawały z niego monstrualne wazy, lichtarze, kominki czy malachitowe zastawy stołowe. W Polsce XVI-XVII w. znajdowany w Miedziance k/Chęcin przy której opisie podano „W tej górze kruszec miedziowy bardzo dobry, srebra w nim mało, lazur* przy nim bardzo kosztowny i zielenica bardzo cudowna”.

Warto zaznaczyć że malachit był główną rudą miedzi w epoce brązu (stop Cu z Sn). Sproszkowany malachit używany był jako pigment (zieleń malachitowa) i m.in. do makijażu oczu. Zarówno w malachicie jak i w turkusie barwa pochodzi od zawartych w nich jonów Cu.
 
 lazur* - chodzi o azuryt, nie lazuryt

 

Aniołowie w lewej lunecie. Fragment fresku Michała Anioła. Fot. wikipedia

 

TURKUS

Jest jednym z bardziej wrażliwych kamieni, reaguje na temperaturę czy zmiany PH skóry i jednocześnie najczęściej podrabianym minerałem. Aby otrzymać substancję o podobnych cechach Inkowie prażyli sproszkowane kości wymieszane z minerałami miedzi. Obecnie imitacji turkusów jest tak dużo, że nawet znawcom zdarza się kupić fałszywe kamienie. 

Wyroby z turkusu naturalnego CuAl6(PO4)4(OH)8 4(H2O). Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, Dział Geologiczny, fot. S. Florjan

Znany od starożytności, był znacznie bardziej rozpowszechniony w porównaniu z lazurytem. Poza Mezopotamią i Egiptem wyroby z niego wykonane były powszechne w Persji, Chinach, obu Amerykach, a szczególne Mezoameryce. Przywożony szlakiem handlowym z Persji przez Turcję, to od niej wziął swoją nazwę. W kamieniu tym zakochany był Jan III Sobieski, który sporo przedmiotów wysadzanych turkusem przywiózł po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem. Taką symboliczną zdobyczą było strzemię Kara Mustafy. Szczególnie chętnie sięgano po niego w latach 20-tych XX w., zwanych egipskim Renesansem. Odkrycie grobowca Tutenchamona stało się inspiracją dla artystów produkujących biżuterię, która przypominała pektorały, bransolety czy amulety egipskie wysadzane turkusami. Jeśli lazur przypomina wieczorne niebo, to turkus kojarzy się raczej z porankiem, czy morzem, choć prześwity zieleni zmniejszają jego wartość.  

LAZURYT

Kojarzy się z Lazurowym Wybrzeżem lub wieczornym niebem – ciemnoniebieskim, prawie granatowym. Lazuryt to kamień ozdobny znany już w starożytnej Mezopotamii i starożytnym Egipcie, gdzie był wykorzystywany do ozdabiania przedmiotów kultu, biżuterii, instrumentów muzycznych i innych przedmiotów odnajdowanych m.in. w grobowcu królowej Pu-Abi (ok. 2500 p.n.e.; Sumer) czy grobowcu Tutenchamona (ok. 1300 p.n.e.; Egipt).

Lapis lazuli, którego głównym składnikiem jest lazuryt Na3Ca(Al3Si3O12)S. Bajkał, Syberia, Rosja. Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, Dział Geologiczny, fot. S. Florjan

 

Sproszkowany lazuryt był także naturalnym barwnikiem, zwanym ultramaryną, wykorzystywanym w malarstwie m.in. przez Michała Anioła w Sądzie Ostatecznym w Kaplicy Sykstyńskiej. Po odkryciu metod produkcji syntetycznej tego barwnika, stał się on jedną z popularniejszych substancji barwiących na świecie używaną do bielenia tkanin, ale także papieru, cukru czy kosmetyków.

Wydobywany od 6000 lat w prowincji Badachszan w Afganistanie, aż do połowy wieku XX skrywał tajemnicę swej barwy. Dopiero odkrycie spektroskopii EPR (elektronowego rezonansu magnetycznego) pozwoliło stwierdzić, że przyczyną jego głęboko niebieskiej barwy jest obecność w jego strukturze chromoforów siarki rodnikowej.

DIAMENT

Diament z gr. „adamas” znaczy „niepokonany, niezniszczalny”. I choć jest najtwardszą znaną substancją z występujących w przyrodzie, o czym wiedziano już w czasach biblijnych: ”Serca ich stały się twarde jak diament (szamir) ”[Za 7,12], to jednocześnie, za sprawą doskonałej łupliwości w trzech kierunkach, jest minerałem niezwykle kruchym. Najbardziej znanym diamentem jest niewątpliwie Koh-i-noor znaleziony w Indiach, natomiast ciągle największym diamentem pozostaje Cullinan, nazwany tak na cześć południowo-afrykańskiego magnata diamentowego. Znaleziony 26 stycznia 1905 w kopalni Premier Mine w Południowej Afryce przez strażnika Fredericka Wellsa w stanie surowym ważył 3106 karatów (621,2 g). Trzy lata później w amsterdamskiej firmie braci Asscher dokonano podziału kamienia, uzyskując z niego 105 kamieni, w tym 9 dużych, o łącznej masie 1063 karatów. Dwa największe znajdują się w berle i koronie brytyjskiej.

Kopia Wielkiej Gwiazdy Afryki. Fot. Chris 73/wikipedia

Diamenty to niezwykle stare minerały, najczęściej wieku prekambryjskiego. Wynoszone na powierzchnię z płaszcza Ziemi, przez na ogół młodszą od nich lawę kimberlitową, odbywają tę podróż z szybkością ponaddźwiękową. „Diamenty są wieczne” głosi od dziesiątków lat najbardziej znany slogan reklamowy mający zwiększyć popyt na te kamienie. I ma coś w sobie z prawdy, skoro najstarsze diamenty występujące jako wrostki w cyrkonach z Jack Hill w Australii i liczą sobie 4,3 mld lat. A i popyt na nie, nie maleje i na aukcjach osiągają horrendalne ceny.    

W Polsce najcenniejszymi diamentami są: wielki czarny diament w złotej puszce św. Stanisława (1504, skarbiec katedry na Wawelu) oraz bezbarwny diament w koronie monstrancji Jana Kazimierza (1672, skarbiec klasztoru Paulinów na Jasnej Górze). 

Wyślij opinię na temat artykułu

Najnowsze

  • 20:46

    Uwaga kierowcy - utrudnienia na obwodnicy Krakowa. Między węzłami Kraków Skawina a Kraków Południe w stronę Tarnowa… https://t.co/aWCDRAdztU

  • 18:19

    Kraków: prokuratura złożyła apelację od wyroku dla aktora Jerzego S. https://t.co/4IBqL4fLxF

  • 15:39

    #PomysłNaMajówkę w Bobowej. Choć Żydzi nie powrócili do miasteczka na stałe po II wojnie światowej, to jednak samo… https://t.co/KDQZOGN34I

  • 13:55

    RT @Kamil_Wszolek: Jak przygotować dziecko do życia w sieci? O tym porozmawiam dziś z Magdaleną Bigaj autorką książki "Wychowanie przy ekr…

  • 12:33

    W maju w Pobiedniku Wielkim startuje 60. Lot Południowo-Zachodniej Polski im. Franciszka Żwirki https://t.co/p8YpCu8qgJ

  • 11:03

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 783. W Makowie w powiecie miechowskim doszło do zderzenia trzech samochodów: cię… https://t.co/vHPqQzgNvM

  • 10:11

    #RozmowaRadiaKraków @Lukasz_Kmita: Rozważam wydanie rozporządzenia ws. zakazu przebywania na terenach zagrożonych z… https://t.co/IK9DHSKekF

  • 09:44

    Pojawiło się nowe zapadlisko na os. Gaj w Trzebini https://t.co/S6agoI2Hw1

  • 09:21

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 955. W Sułkowicach w powiecie myślenickim doszło do zderzenia dwóch samochodów o… https://t.co/2WKuvfJcrm

  • 08:54

    Piękna pogoda przyciągnęła w weekend turystów w Tatry. Ratownicy mieli ręce pełne roboty https://t.co/FkW6kCjZeH

  • 08:13

    RT @j_banka: Porannym gościem @RadioKrakow będzie dzisiaj małopolski wojewoda @Lukasz_Kmita @Malopolski_UW . Zapraszam o 8.16. https://t.co…

  • 07:56

    RT @BartMaziarz: Planowana przy @Grupa_Azoty spalarnia śmieci nie ma jeszcze decyzji środowiskowej, ale @GKadzielawski w rozmowie z @RadioK…

  • 07:27

    Synoptyk IMGW: początek tygodnia pochmurny i z deszczem https://t.co/txUCfQB0px

  • 18:05

    73 zakażenia koronawirusem; bez przypadków śmiertelnych osób z COVID-19 https://t.co/6G6r9bRt7B

  • 16:37

    Podhale: sezon pasterski uroczyście zainaugurowany; owce poświęcone https://t.co/blorc5sabb

  • 16:13

    RT @magdalenazbylu1: Zyngierki z Maruszyny i Mali Wiyrchowianie z Bukowiny Tatrzańskiej zgarniają pierwszą nagrodę na Festiwalu Złote Kierp…

  • 15:12

    Z kolei w miejscowości Kąclowa w woj. nowosądeckim na drodze wojewódzkiej 981 doszło do kolizji 3 aut. Tu na szcz… https://t.co/xyILn3RcVd

  • 15:11

    Uwaga na drogach. W miejscowości Grodzisko w gminie Skała doszło doz zderzenia motocykla i samochodu osobowego. Jed… https://t.co/p0hXuo1BNl

  • 13:13

    Nowy Sącz: trwa akcja Pola Nadziei [ZDJĘCIA] https://t.co/mSxvmJM8Su

  • 11:43

    Cracovia Maraton wystartował po raz dwudziesty https://t.co/RRWB0mnjbz

Kontakt

Sekretariat Zarządu

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Dodaj pliki

Wyślij opinię