Teorii tłumaczących powstawanie żylaków jest kilka, ale wiekszośc badaczy jest zgodna, że główną przyczyną jest genetyczna nieprawidłowość żylnych zastawek lub słabość ścian żyły.
Obok czynników genetycznych powstawanie zylaków przyspiesza m.in.: ciąża, w której dochodzi do zwiekszenia objętości krwi, ucisku żyły przez powiększoną macicę a także wpływ hormonów na ściany żył. Powstawaniu żylaków sprzyja też długotrwałe stanie (np. związane z pracą zawodową), a także długa praca w wysokich temperaturach, nadwaga i otyłość, dźwiganie ciężarów. Warto też pamiętać, że częstotliwość występowania żylaków rośnie wraz z wiekiem.
W zapobieganiu postępowi choroby i łagodzeniu objawów bardzo istotną rolę pełni przede wszystkim systematyczne noszenie odpowiednio dobranych podkolanówek lub pończoch uciskowych.
Jeżeli żylaki już powstaną nie da się ich usunąć za pomocą tabletek ani maści, skutecznym leczeniem jest jedynie zabieg zamykający poszerzone żyły lub chirurgiczne usunięcie całej żyły.
Pilnej pomocy lekarskiej wymagają objawy sugerujące zapalenie żył głębokich.
Bardzo groźna jest zakrzepica żył głebokich. Nie towarzyszą jej w zasadzie żadne objawy, dlatego czasami długo nie jesteśmy świadomi tej choroby.