-CHOROBY WIEKU STARCZEGO-
Istnieją schorzenia dominujące w wieku starszym i istotnie wpływające na upośledzenie funkcjonowania chorych. Najogólniej obraz chorego w wieku podeszłym jest zdominowany przez choroby somatyczne, zespoły otępienia i zaburzenia psychiczne (głównie zespoły depresyjne).

v CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO

Otępienie (dementia)
Zespoły otępienne są jedną z najczęstszych przyczyn utraty zdolności do samodzielnego życia u osób starszych. Chorzy z występującymi zespołami otępiennymi wymagają zaangażowania olbrzymich sił i środków przeznaczonych na stałą opiekę i pielęgnację. Niedoszacowany pozostaje negatywny wpływ choroby na życie rodziny lub pracowników opieki którzy poświęcają całe lata pracy opiece nad pacjentami z pogłębiającą się demencją.
· Otępienie starcze
Inaczej nazywane otępieniem nienaczyniowym. Polega na postępującym i uogólnionym osłabieniu wydolności umysłowej, któremu towarzyszy rozległy zanik komórek mózgu. Powszechnie uważa się, że przebieg choroby jest tym cięższy, im znaczniejsze są zmiany strukturalne, zwłaszcza jeżeli ich wystąpienie jest nagłe. Wpływ na przebieg choroby ma również środowisko. Stałe, życzliwe i nie wymagające otoczenie działa korzystniej niż przesadna opieka osób pouczających, kontrolujących i narzucających się. Podstawowym mechanizmem obronnym w otępieniu jest zaprzeczanie własnemu upośledzeniu. Chory udziela wykrętnych odpowiedzi i wyjaśnien, których celem jest usprawiedliwienie własnej postawy i zachowań.
· Otępienie przedstarcze
Zaczyna się znacznie wcześniej już ok. 50 roku życia i postępuje szybciej. Towarzyszą mu określone zmiany morfologiczne mózgu, choć ich związek z objawami choroby nie jest zupełnie jasny. Proces chorobowy przybiera najczęściej postać wspominanej wyżej choroby Alzheimera.
· Otępienie miażdżycowe
Często nazywane wielozawałowym. Jest skutkiem ognisk rozmiękania w substancji białej lub jądrach szarych. Amnezja jest niecałkowita, wybiórcza. Stany pomroczne występują częściej w nocy. Objawem choroby jest chwiejność emocjonalna. Zaburzeniom psychicznym towarzyszą inne objawy miażdżycowe. Średnia wieku chorych jest niższa niż w otępieniu starczym.

Choroba Alzheimera
Średni czas trwania choroby Alzheimera wynosi 7-8 lat, chociaż niektórzy chorzy żyją nawet do 20 lat. Liczba osób z otępieniem jest szacowana w naszym kraju na 400 tysięcy osób, w tym z chorobą Alzheimera na 150 tysięcy. Każde działanie skracające okres lub zmniejszające uzależnienie od opieki osób drugich daje znaczną ulgę nie tylko osobie chorej lecz także całemu sztabowi ludzi zaangażowanemu do opieki. Choroba Alzheimera jest postępującą, wyniszczająca chorobą otępienną. Jej początek może zaznaczyć i objawiać się zwykłym zapominaniem. Jednakże w ciągu kilku lat uszkodzenie pamięci staje się tak doszczętne, że całkowicie niszczy zdolność człowieka do samodzielnego funkcjonowania. Dokonuje się upośledzenie funkcji poznawczych w tak szerokim zakresie, że prowadzi do powstania trudności ze znalezieniem słów, zaburzeń percepcji wzrokowej oraz do zaburzeń oceny i myślenia. W zaawansowanej chorobie utracona zostaje nawet pamięć autobiografii i pacjenci tracą wiele aspektów z tego co stanowi fundamentalny sens tego kim są oni i ich rodziny.
 

Udar mózgu (apopleksja)
Powodowany jest głównie przez miażdżycę tętnic. Jest to choroba nagła i podobnie jak zawał serca polega na wytworzeniu się ogniska martwicy na skutek zatkania tętnicy przez skrzep (ok. 70 % przypadków) lub zator, albo też na skutek pęknięcia tętnicy i wylewu krwi do mózgu. Przy rozległym wylewie chory umiera nagle bądź po kilku dniach śpiączki. W lżejszych przypadkach – zwłaszcza przy zakrzepach – odzyskuje znów przytomność lub w ogóle jej nie traci, zawsze jednak dostaje porażenia jednej połowy ciała (hemiplegii), często dołącza do tego utrata mowy (afazja) lub jej utrudnienie (mowa bełkocząca). Przy afazji chory może nie mówić wcale lub wymawiać tylko pewne, stale te same wyrazy. Może przy tym rozumieć co się do niego mówi (afazja motoryczna) lub nie rozumieć (sensoryczna).

Choroba Parkinsona
Bardzo częste schorzenie neurologiczne które dotyka ponad 1% osób po 60 roku życia, zaliczane do najbardziej rozpowszechnionych chorób zwyrodnieniowych ośrodkowego układu nerwowego. Zapadalność na tę chorobę w Polsce wynosi 10-20 przypadków na 100 tysięcy ludzi, obecnie na tę chorobę cierpi około 80 tysięcy ludzi – głównie po 50 roku życia.
Istotą choroby są zmiany degeneracyjne w części zbitej istoty czarnej śródmózgowia, przejawiające się zanikiem neuronów barwnikowych. Do objawów choroby zlicza się: wzmożone napięcie mięśniowe i sztywność, drżenie spoczynkowe, spowolnienie i ubóstwo ruchowe, niestabilność postawy ciała oraz zaburzenia odruchów podstawowych. Początek choroby Parkinsona zazwyczaj jest nieuchwytny, a obraz kliniczny rozwija się stopniowo i powoli, chory wykazuje wzrastającą sztywność mięśni, zubożenie ruchów mimicznych, brak balansowania rąk i ociężałość kończyn przy chodzeniu, zaznacza się drżenie palców, rąk i przegubów, przegubów niekiedy również głowy, mowa staje się spowolniona i monotonna. Choroba ma charakter postępujący i prowadzi na przestrzeni lat do całkowitego zniedołężnienia chorego.

Choroba Picka
Organiczna choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego występująca w wieku przedstarczym (pomiędzy 50 a 60 rokiem życia), częściej u kobiet. Anatomicznie wyraża się w zanikach mózgowych – zarówno istoty białej, jak i szarej mózgu – okolic głównie czołowych i skroniowych. Charakteryzuje się postępującym otępieniem i występowaniem objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, takich jak: niedowłady, zaburzenia mowy, apraksja. Choroba postępując prowadzi do zupełnego zniedołężnienia psychicznego i fizycznego. Leczenie jest tylko objawowe a rokowania niezbyt pomyślne.

v CHOROBY UKŁADU RUCHU

Osteoporoza
(gr.osteon - kość, łac. porus - otwór, ubytek, dziura) to przewlekła, układowa, metaboliczna choroba szkieletu charakteryzująca się zmniejszeniem ilości masy kostnej, zaburzoną mikroarchitekturą kości i w konsekwencji obniżoną wytrzymałością mechaniczną na obciążenia i urazy co w ostateczności prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań. Jest jedną z najczęstszych chorób ludzkości występującą u co 10 osoby w populacjach całego świata. Po 50 roku życia stwierdza się ją u co 3 kobiety. Uważa się, że w Polsce zagrożonych osteoporozą jest około 9 milionów osób, które doznają rocznie ponad 14 tys. złamań, które nierzadko są pierwszym objawem osteoporozy. Choroba ta często nazywana jest "cichym złodziejem", gdyż osoba narażona na nią nie wie, że choroba "okrada" ją z minerałów. Często dowiaduje się o niej zbyt późno gdy dochodzi do złamania.
Osteoporoza pojawia się, gdy procesy niszczenia kości przeważają nad jej budową. Po osiągnięciu masy szczytowej co ma miejsce w ok. 30 roku życia metabolizm kości stabilizuje się i zachodzące w niej procesy tworzenia i niszczenia kości pozostają w równowadze. Po około 40 roku życia tworzenie kości słabnie i zaczynają przeważać procesy niszczące kość powodujące utratę masy kostnej. W ten sposób organizm traci rocznie około 0,5 - 1,0% minerałów. Natomiast w osteoporozie ubytek kości osiąga 2 - 5% rocznie i więcej.
Kości zdrowego człowieka są bardzo wytrzymałe mechanicznie i łamią się dopiero pod wpływem dużych sił (np. podczas zderzenia samochodów). W osteoporozie kość staje się bardziej porowata, zrzeszotniała i krucha. Jest tak osłabiona, że łamie się przy banalnych, codziennych czynnościach (np. podczas spaceru ) po przekroczeniu tzw. progu złamania. Ryzyko złamania szyjki kości udowej w przebiegu zaawansowanej osteoporozy w odniesieniu do innych groźnych chorób populacyjnych jest większe niż sumaryczne ryzyko wystąpienia raka sutka, raka jajnika, raka macicy u kobiet i raka prostaty u mężczyzn.

Choroba Pageta
Jest chorobą wieku podeszłego, która polega na nadmiernej i nieprawidłowej przebudowie kości, najczęściej ud, piszczeli i czaszki. W pierwszym okresie z nieznanych przyczyn zwiększa się aktywność osteoklastów, wzrasta resorbcja kości i dochodzi do powstania ognisk ich destrukcji. Drugi etap choroby przebiega ze zmniejszeniem resorbcji, rozwinięciem się fazy osteoblastycznej i sklerotyzacją kości. Zmiany mogą mieć charakter miejscowy i wyst ępować tylko w jednej kości długiej lub w jednym kręgu. Bywają także bardziej rozległe. Zmiany te występują już wśród osób w średnim wieku, jednak w populacji osób osiemdziesięcioletnich częstość tych zmian wzrasta dziesięciokrotnie. Większość przypadków pozostaje nierozpoznana, ponieważ rozpiętość zmian jest bardzo duża, od nikłych do rozległych i zaawansowanych, które powodują poszerzenie obwodu czaszki, powiększenie żuchwy, szablowate wygięcie ud i podudzi. W niektórych przypadkach na podłożu zaburzeń
Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec przewlekły postępujący)
Zapalenie stawów, które potencjalnie może doprowadzić do niepełnosprawności. Pojawia się głównie u kobiet w okresie przekwitania i stopniowo nasilając się, prowadzi do znacznych zniekształceń drobnych stawów rąk i nóg oraz całych dłoni, których palce ulegają wykrzywieniu i przykurczeniu.
Przebiega z okresowymi remisjami, na przemian z nie dającymi się przewidzieć do postępującego uszkodzenia tkanek. Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą o etiologii złożonej (wyróżnia się trzy główne czynniki etiologiczne: genetyczny, hormonalny, środowiskowy), przebiegającą od początku przewlekłe, należy do schorzeń autoimmunologicznych, a do jego głównych objawów należą: bolesność, zniekształcenia i zesztywnienia symetrycznych stawów, stany podgorączkowe, w tkance podskórnej wytwarzają się guzki reumatyczne wyczuwalne w partiach skóry pokrywającej części kośćca.

Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa
Jest to choroba niezapalna, która charakteryzuje się zwyrodnieniem chrząstki stawowej chrząstki stawowej, utratą elastyczności i skłonnością do przecierania się oraz nowotrworzeniem kości na powierzchniach stawowych i powstawaniem małych torbieli podchrząstkowych. Występujący czasem stan zapalny, jest skutkiem drażnienia tkanek miękkich przez wybujałe narośla, zwane osteofitami, dziobami lub ostrogami. Zmiany histologiczne zaczynają się już w trzeciej dekadzie życia, a radiologiczne około 50 roku życia. W tym okresie jednak zaledwie 5% ludzi ma dolegliwości. Po 60 roku życia 15% mężczyzn i 25% kobiet ma objawy choroby. Do rozwoju zmian zwyrodnieniowych predysponuje zaawansowany wiek, a także nierównomierne obciążenie stawu (płaskostopie, stan po złamaniu szyjki udowej, po urazach tkanek miękkich okołostawowych, nawykowe zwichnięcia, osłabienie wiązadeł oraz pozycja przymusowa związana z wykonywanym zawodem).

v CHOROBY WZROKU
Najczęstszą przyczyna pogarszania się wzroku u osób starszych jest nadwzroczność, która utrudnia czytanie i widzenie z bliska. Wada ta wymaga kontroli okulistycznej i zapisania odpowiednich szkieł korekcyjnych (okularów). Okresowa kontrola okulistyczna u osób starszych jest konieczna również z powodu pojawiania się w tym wieku szeregu inych schorzeń oczu, takich jak zaćma, jaskra i zwyrodnienie plamki żółtej.

Zaćma (katarakta)
Jest to każde zmętnienie soczewki, umiejscowione lub uogólnione; jest główną przyczyną ślepoty na świecie, występuje mniej więcej u 17 mln osób i aż w 90% związana jest z wiekiem, tzw. zaćma starcza.
Zaćma starcza nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na szarobiały

Jaskra (glaukoma)
Zespół chorób oka o różnych przyczynach; charakteryzuje się zwiększeniem ciśnienia śródocznego (wewnątrzgałkowego), zaburzeniami w krążeniu krwi w oku, postępującym upośledzeniem funkcji wzroku w związku z zanikiem i degeneracją nerwu wzrokowego oraz późniejszym ograniczeniem pola widzenia.
Przebieg choroby jest początkowo najczęściej bezobjawowy i bezbolesny. U części osób z jaskrą mogą występować okresowe napadowe bóle oczu, głowy oraz wymioty, niektórzy widzą tęczowe koła. Aż u 70% chorych nie występują żadne dolegliwości a powodem zgłoszenia się do lekarza jest dopiero częściowa utrata wzroku.
Na jaskrę choruje obecnie ok. 67 milionów ludzi na całym świecie, w tym ok. 700 tys. w Polsce. Leczy się zaledwie 0,16% chorych. Skuteczna pomoc możliwa jest tylko w początkowym okresie choroby. Szczególne znaczenie ma więc szybkie rozpoznanie. Jest ono możliwe dzięki rutynowym, bezbolesnym badaniom okulistycznym (m.in. badania dna oka, ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, pola widzenia)

v CHOROBY SŁUCHU

Głuchota starcza
Jest to głuchota występująca w związku ze starzeniem się organizmu. Jest zjawiskiem fizjologicznym i polega na stopniowym pogarszaniu się zdolności słyszenia. Jest to najczęstsza forma osłabienia słuchu. Charakterystycznym objawem głuchoty starczej jest upośledzenie słyszalności tonów wysokich, przy zachowanym słyszeniu niskich. Zmiany słuchowe są najczęściej obustronne.

Katarzyna Pelc rozmawia z dr Katarzyną Górecką, psychiatrą

mat.med/kp